(1-nji bölümi ozalky makalada)
Türkmen nebit pudagynyň ösmegine ep-esli itergi beren waka 1860-1886-njy ýyllarda Hazar demir ýolunyň gurulmagy boldy. Merkezi Aziýanyň gapylaryny maýadarlar üçin “açyp”, nebit önümleriniň sarp edilişiniň ýokarlanmagyna sebäp boldy. Bazar ykdysadyýetiniň ösmegi we nebite bolan islegiň artmagy daşary ýurtly telekeçileriň Türkmenistana bolan ünsüni barha artdyrdy. Elbetde, Hazar demir ýolyna hem ýangyç gerekdi. Bakuwdan we beýleki ýerlerden gymmat nebit import edýän Hazar demir ýolunyň dolandyryş topary 1882-nji ýylyň aprelinde Balkanabatda ilkinji guýyny burawlap başlady, hatda şondan soň her gün 1050 tonna arzan nebit öndürmegi ýola goýdy. Şeýle mukdarda nebitiň öndürilmegi iri senagatçylaryň ünsüni bu gezek Balkanabada çekdi.
Şol ýyl, 1882-nji ýylda Balkanabadyň meýdanlarynda gözleg üçin 5 sany buraw desgasy goýuldy. Buraw işleri geologiki maglumatlar bolmazdan örän ýönekeý usulda amala aşyrylan hem bolsa, bir günde guýularyň birinden 12 metr çuňlukdan 80 tonna, ikinji guýudan bolsa 25 metr çuňlukdan 600 tonna ýag alyndy. 53 metr çuňlukdaky başga bir guýy 45 günüň içinde 3120 tonna ýag öndürdi. Çelekeniň nebit senagatçylary hem nebit önümçiligini ýokarlandyrmak üçin köp iş etdiler. 1882-1883-nji ýyllar aralygynda ýerli telekeçi S.Palaşkowskiý kärendesine alnan ýerlerde 14 guýy burawlady.Bu guýular geologiki maglumatlaryň ýoklugy sebäpli oňyn netije bermese-de, bu ugurdaky işler bes edilmedi. J.Bişau adyndaky iňlis kompaniýasy we Bakuwyň nebit senagatçylary, Rus-Iňlis paýdarlar jemgyýeti, Çeleken-Dagystan jemgyýeti, Merkezi Çeleken jemgyýeti we beýlekiler Çelekendäki nebit önümçiligi bilen gyzyklanyp başladylar. Emma Çelekeniň nebite bolan baýlygy sebäpli maýa goýumlaryny artdyran köp sanly kompaniýanyň arasynda henizem Nobel doganlaryň topary bardy.
Şondan soň, XIX asyryň ahyrynda - XX asyryň başynda, ylmy gözlegler dowam etdirilýän Balkanabadyň çäklerinden Türkmenistanda täze nebit öndürýän sebit tapyldy. Netijede, Türkmenistanda nebit çykarylyşy ýylsaýyn artdy. 1899-1907-nji ýyllarda 0,2 milliondan 0,9 million tonna nebit çykarylan bolsa, 1908-nji ýylda - 1,2 million, 1909-njy ýylda - 3 million, 1910-njy ýylda 9, 6 million we 1911-1913-nji ýyllarda 13 million tonna nebit çykaryldy.Bu SSSR döwleti gurulmazdan ozal Türkmenistanda nebit önümçiliginiň iň ýokary derejesi bolupdy.
1917-nji ýyla çenli Türkmenistanda buraw usullary we tehnologiýalar arkaly alnyp barylýan nebit önümçiligi henizem öňki durkundady. Buraw gözlegleri gyzyl düşegiň ýokarky gorizontynda 120-300 metr çuňlukda geçirildi, nebit we gaza baý gyzyl düşegiň aşaky gatlaklary täsirsiz galdy.
XIX asyryň ahyrynda we XX asyryň başynda, Nobel doganlar ýaly görnükli senagatçylaryň tagallalary bilen Türkmenistan möhüm nebit önümçilik merkezine öwrüldi. Olaryň sebitiň nebit pudagyny ösdürmäge goşan goşandy ep-esli boldy: täze tehnologiýalary ornaşdyrdylar, infrastruktura gurdular we halkara maýadarlaryň ünsüni çekdiler. Hazar demir ýolunyň ösüşi nebit önümçiliginiň we ulag-aragatnaşygyň ösmegine goşant goşmakda möhüm boldy. Bäsdeşlik we kynçylyklara garamazdan, Türkmenistanyň nebit senagaty ösmegini dowam etdirdi, bu nebit önümçiliginiň ep-esli ýokarlanmagyna we sebitiň ykdysady ýagdaýynyň pugtalanmagyna sebäp boldy.
Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda yzygiderli durmuşa geçirilýän Türkmenistanyň häzirki zaman energetika syýasaty milli ykdysadyýetiň öňdebaryjy pudaklaryndan biri bolan nebit-gaz pudagynyň hemmetaraplaýyn ösmegine uly itergi berdi. Şol bir wagtyň özünde energetika syýasaty nebit pudagynyň oňümleriniň ýokary hilli bäsdeşlik esasynda ekologiýa taýdan arassa iş alyp barmagyna, pudagyň ägirt uly kuwwatyndan netijeli peýdalanmagyna, dünýä bazaryndaky ornuny berkitmegine, durnukly täze infrastruktura taslamalaryny durmuşa geçirmegine, ykdysadyýetiň ösmegine, halkyň abadançylygyny üpjün etmäge öz täsirini ýetirdi.
Çeşme: orient.tm
