Strategiki taýdan Gündogar bilen Günbataryň merkezinde ýerleşýän Türkmenistan, uglewodorodlaryň baý gorlaryna we gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň uly mümkinçiligine eýedir. Türkmenistan ykdysady kuwwatyny berkitmek we energiýa geçişine işjeň gatnaşmak üçin metanyň zyňyndylaryny azaltmakda gazanylan üstünlikleri çaltlandyrmak üçin möhüm mümkinçilige eýe. Gysga möhletde gazyň ýitgisini ep-esli azaltmak we ony içerki sarp ediş, eksport ýa-da elektrik energiýasy öwürrmek mümkin, bu bolsa ekologiýa babatynda uly peýda diýmekdir. Uzak möhletde Türkmenistan energiýa geçişi boýunça başlangyçlara ýolbaşçylyk edip biler, şol sanda elektrik energiýasyny kabel arkaly Ýewropa ýa-da goňşy ýurtlara eksport etmek, kükürdi gaýtadan işlemek, uglewodorod çig mallary tapmak we saklamak tehnologiýalarynyň sebitleýin merkezi bolmak, şemal we gün energiýasyny giňden ulanmak, şeýle-de ekologiýa taýdan arassa önümler bilen baglanyşykly eksport pudaklaryny ösdürmek mümkinçiliklerini has ösdürip biler.
Kapterio we Kayrros tarapyndan geçirilen gözleg işleri soňky aýlardaky gazanylan ösüşleri beýan edýär. Bu bolsa Bakuwda geçiriljek COP29-a üstünlikler bilen barmaga şert döredýär. Mysal üçin, ot ýakmagy göz öňünde tutalyň: 80-den gowrak ot ýyladyjy ýyladyjylar ýylda 1,3 milliard kubometr gaz ýakýar (Bütindünýä bankynyň maglumatlary boýunça). Her desgada ot ýakylmagyny gündelik yzarlaýan "Capterio FlareIntel Pro" tehnologiýa kompaniýasy, işleri ýokarlandyrmaga, ussatlygy ösdürmäge we maýa goýum mümkinçilikleri üçin ileri tutulýan ugurlary kesgitlemäge kömek edýär. Kompaniýa tarapyndan şu ýylyň aprel aýynda ilkinji gezek gözegçilik işleri geçirilen Derwezekraterinde hem ösüş bar. «Türkmengaz» Döwlet konserniniň ýolbaşçylygyndaky soňky başlangyçlaryň netijesinde geçen ýyl bilen deňeşdirilende gazyň ýakylmagy ep-esli azaldy. Degişli kompaniýanyň maglumatlary Derwezede ýakylýan gazyň mukdarynyň günde takmynan 1 million standart kubmetre çenli azalandygyny tassyklaýar. Gaýtadan alnan bu gaz sebitdäki gaz üpjünçiligini ýokarlandyryp,sebiti birnäçe megawat elektrik energiýasy bilen üpjün edip biler, şol bir wagtyň özünde CO2 we metan zyňyndylaryny azaldyp biler. Geljekde gazy ýerlikli ulanmak boýunça taslamalary durmuşa geçirmek meýilleşdirilýär, bu bolsa Bütindünýä bankynyň «Zero Routine Flaring» maksatnamasyny (2030-njy ýyla çenli) goldaýan işler işjeň gatnaşýandygymyzy subut edýär.
Indi doly ýanmazlyl, şemal ýerleriniň we syzyndylaryň netijesinde çykýan metany göz öňünde tutalyň. Metan örän güýçli ýyladyşhana gazydyr, şonuň üçin ony azaltmak howanyň üýtgemegi üçin aýratyn möhümdir. Halkara Energiýa Agentliginiň Global Metan Yzlaýjysy, şemal ýerlerinden we syzyndylardan çykýan metan zyňyndylarynyň ýylda 5 million tonna (7,5 milliard kubometr/gün) bolandygyny çaklaýar, bu bolsa ýylda 150–420 million tonna CO2 ekwiwalentli zyňyndylara barabar.
Kayrrosyň ýakynda beren hasabatynda, Türkmenistan üç ýyl mundan ozal Metan boýunça Global Borçnama gol çekeni bäri metan zyňyndylaryny (takmynan 10%) azaltmagy başaran az sanly ýurtlaryň biri hökmünde görkezilýär.
Bu ösüşi çaltlandyrmak üçin ýakyn wagtda ýola goýlan BMG-niň Halkara Metan Zyňyndylaryna Gözegçilik Maksatnamasy arkaly mümkin bolan ýol-ýörelgeler bar. Metan zyňyndylaryny azaltmak boýunça gysga möhletde zerur çäreleriň ileri tutulýan ugurlary durmuşa geçirilmelidir, sebäbi metanyň CO2 öndürmek üçin ýakylmagy, metanyň zyňylmagyndan has az zyýanlydyr. Bu ýagdaý ÝB-a import edilýän gaz üçin metan standartyny girizeninde has-da möhüm bolar we zyňyndylaryň azaldylmagy halkara uglewodorod bazarlary üçinem uly ähmiýete eýe bolar.
Kayrrosyň hasabaty ýurtlar boýunça ösüşi (ýa-da ösüşiň ýokdugyny) görkezýär. Türkmenistan we Awstraliýa boýunça howply zyňyndylaryň azaldylmagy görkezijilerde mese-mälim göze ilýär.
Dünýä howanyň üýtgemegine garşy tagallalaryny çaltlandyrýarka, Türkmenistan nusgalyk mysala öwrülýär. COP29 bolsa ýakynda gazanylan üstünlikleri ykrar etmek üçin amatly meýdançadyr. Şeýle hem, OGT-2024 halkara forumynyň çäklerinde «Uglewodorod önümlerini çykarmakda ekologiýa meseleleri: metan we CO2 zyňyndylaryny azaltmaga üns bermek» atly 6-njy maslahaty geçiriler. Maslahatda Türkmenistanyň uglewodorod önümleri bilen baglanyşykly esasy meseleler, şeýle-de metan we kömürturşy gazynyň zyňyndylaryny azaltmak boýunça strategiýalar ara alnyp maslahatlaşylar. Energetika pudagynda durnukly ösüşiň we ekologiýa jogapkärçiliginiň ähmiýetine aýratyn üns berler.
Maslahatdaky esasy meseleler Türkmenistanyň durnukly ösüş maksatlaryna ygrarlylygyny we Bakuwda geçiriljek COP29-a taýýarlygyny hem öz içine alýar.
OGT-2024 halkara forumyna dünýäniň 51 ýurdundan 800-den gowrak wekiliň gatnaşmagyna garaşylýar. Halkara forum barada has giňişleýin maglumat almak üçin çäreniň resmi web sahypasyna geçip bilersiňiz.
Çeşme: orient.tm
