Hormatly wekiller,
Milli we halkara nebit-gaz kompaniýalaryny, şeýle hem nebitgaz pudagynyň milli we sebitleýin geljegini kesgitleýän hünärmenlerini we maliýe guramalaryny birleşdirýän “Türkmenistanyň nebit we gazy - 2024” (OGT 2024) atly XXIX halkara maslahatyna we sergisine hoş geldiňiz!
Maslahatyň we serginiň maksady, energetika pudagynyň mundan beýläk-de durnukly ösüşi baradaky gepleşikleri güýçlendirmek, dünýä energiýa ulgamynyň soňky ugurlaryny gözden geçirmek we Türkmenistanyň nebit-gaz pudagyna göni daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek üçin mümkinçilikleri giňeltmekden ybaratdyr.
Bütin dünýä täze energiýa görnüşlerine giň gerimde geçmäge çalyşýan döwründe Türkmenistan hem özgerýär. Gury ýerdäki iň uly gaz ýataklarynyň biri bolan “Galkynyş” gaz käniniň ösüşinden başlap, gün we ýel energiýasynyň netijeli ösmegi üçin amatly tebigy we howa şertlerine çenli döwletimiz maýadarlar üçin giň iş ugryny teklip edip biler. Türkmenistanyň baý çeşme potensialy “OGT 2024”-iň üns merkezinde bolar, bu ýerde Türkmenistanyň öňdebaryjy energetika kompaniýalary bu strategiki möhüm ugurda daşary ýurt maýadarlary üçin giň mümkinçilikleri döreder.
Türkmenistan Aziýanyň nebit we gaz bazaryndaky iň esasy döwletleriň biri we häzirki wagtda tebigy gaz gorlary boýunça Türkmenistan Russiýa Federasiýasyndan, Eýran Yslam Respublikasyndan we Katardan soň dünýäde dördünji orunda durýar.
Häzirki wagtda türkmen tebigy gazyny iň köp sarp edijileriň biri Hytaý Halk Respublikasydyr. Türkmenistan Hytaýy Merkezi Aziýa gaz turbageçiriji ulgamynyň üç liniýasy (A, B we C) arkaly ýylda 30 milliard kub metrden gowrak tebigy gaz bilen üpjün edýär we D dördünji liniýanyň gurluşygy tamamlanandan soň türkmen tebigy gazynyň ýyllyk üpjünçiligi şertnama 65 milliard kub metre ýeter. Şeýle hem Türkmenistan Özbegistana gaz iberýär we ýakyn wagtda Yraga iberip başlar.
Türkmenistan Türkmenistan-Owganystan-Päkistan-Hindistan (TAPI) gaz geçirijisiniň gurluşygyna uly ähmiýet berýär. 2024-nji ýylyň 11-nji sentýabrynda umumy uzynlygy 1,853 km bolan gaz geçiriji taslamasynyň durmuşa geçirilmeginde möhüm tapgyr bolan Serhetabat-Hyrat bölüminde gurluşyk başlandy. Serhetara gaz geçirijisi Galkynyş ýatagyndan 33 milliard kub metre çenli tebigy gazy Owganystandaky üç seçip alyş nokadyna, Päkistanda üç sany saýlama nokadyna we Hindistan bazaryna üpjün etmek üçin Päkistan-Hindistan serhedindäki soňky saýlama nokadyna ýetirer.
Galkynyş ýatagy- dünýädäki iň uly gury tebigy gaz ýatagydyr, ätiýaçlyklary golaýdaky Ýaşlar we Garakel ýataklary bilen bilelikde 27,4 trillion kub metr hasaplanýar. Meýdanyň ulylygy we gaz gorlary sebäpli ýatagy tapgyrlaýyn ösdürmek strategiýasy kabul edildi. Ýurduň tebigy baýlyklaryndan aýawly peýdalanmak üçin “GaffneyCline” we “Türkmengaz” döwlet konserniniň tebigy gaz gözleg institutynyň hünärmenleri geljek onýyllyklaryň dowamynda döredilen Galkynyş gaz ýatagyny özleşdirmek üçin ýedi tapgyrlyk meýilnama düzdiler. Her tapgyry, uzak möhletleýin hyzmatdaşlyga we gazyň maksatly ulanylmagyna gönükdirilen aýratyn taslamalaryň çäginde özleşdirilýär. Häzirki wagtda üç sany zawod ýylda 30 milliard kub metr senagat gazyny öndürmek kuwwaty bilen üstünlikli işleýär. Hytaý Halk Respublikasyna ýylda goşmaça ýigrimi bäş milliard kub metr gaz iberilmegi meýilleşdirilýän mukdary üpjün etmek üçin Galkynyş ýatagynyň özgerişiniň ikinji tapgyryny durmuşa geçirmek meýilleşdirilýär. Häzirki wagtda buraw guýularynyň başlanjak wagty we ikinji tapgyryň tertibi baradaky gepleşikler we ylalaşyk şertnamanyň jikme-jikliklerini aýdyňlaşdyrmagyň işjeň tapgyrynda.
Ösüşiň üçünji basgançagy, TAPI halkara gaz geçiriji taslamasy boýunça ýylda 33 milliard kub metr senagat gazynyň üpjün edilmegi üçin niýetlenendir.
Tebigy gazyň eksporty bilen bir hatarda, Türkmenistan onuň gaýtadan işlenilmegine aýratyn üns berýär. Soňky ýyllarda birnäçe gaz himiki toplumlary işe girizildi we ýakyn wagtda dünýä bazarlarynda isleg bildirilýän ýokary bahaly önümleri öndürmek üçin ýene birnäçesini gurmak meýilleşdirilýär.
Türkmenistan Hazar deňziniň kenarynda we ýurduň günbataryndaky gury ýerlerde öz meýdanlaryny işjeň ösdürýär. ENI, Dragon Oil, Petronas ýaly birnäçe öňdebaryjy nebit-gaz kompaniýalar şertnamalaýyn ýerlerde nebit we gaz öndürmek bilen meşgullanýarlar. Maslahatyň dowamynda 11, 12, 16, 21 we 23 deňiz bloklarynyň maýa goýum mümkinçiliklerini we ýetişen meýdanlarynda önümçiligini optimizirlemegi üçin mümkinçilikler açylar.
Türkmenistanyň nebit-gaz toplumy tarapyndan kem-kemden durmuşa geçirilýän beýleki strategiki taslamalaryň arasynda täze tehnologiýalary ornaşdyrmak, önümleriň hilini ýokarlandyrmak, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak we öňdebaryjylara laýyklygy maksat edinýän Türkmenbaşy nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň we Seýdi nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň ösüş taslamalary bar.
Uglewodorodlar çykarylanda, Türkmenistan meýdan ösüşiniň daşky gurşaw taraplaryna uly üns berýär. Türkmenistanyň Hormatly Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly: "Türkmenistan sebit we dünýä derejesinde tebigy baýlyklary ösdürmek we tygşytly peýdalanmak, daşky gurşawy goramak we energiýa howpsuzlygy boýunça möhüm halkara başlangyçlaryny durmuşa geçirmekde görelde bolýar."
Dubaýda geçirilen “COP28” klimat sammitinde eden çykyşynda Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Global Metan borçnamasyna goşulýandygyny we ýüze çykýan şertleri iş ýüzünde durmuşa geçirmäge gönükdirilen bar bolan taslamalaryň we maksatnamalaryň çäginde halkara guramalary we hyzmatdaş döwletler bilen hyzmatdaşlygyň mundan beýläk hem dowam etdiriljekdigini habar berdi.
Türkmenistan gaýtadan dikeldilýän energetika pudagyny işjeň ösdürýär. 2021-nji ýylyň martynda Türkmenistanyň “Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri barada” kanuny güýje girdi, şoňa laýyklykda innowasion elektrik önümçilik taslamalary işlenip düzülýär, esasan hem alternatiw dikeldiş çeşmelerini - gün we ýel ulanylýar. Abu Dabiniň Ösüş Gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän 10 megawattlyk gün-ýel gibrid elektrik stansiýasy taslamasy şeýle-de gurluşygy 2023-nji ýylda Altyn Asyr kölüniň golaýynda başlanan taslamalaryny mysal getirmek bolar.
Gadyrly dostlar!
Görşüňiz ýaly, soňky ýyllarda Türkmenistan öňdebaryjy sebit energetika güýjüne öwrülmekde uzak ýol geçdi. Munuň sebäbi, açyk gapylar syýasaty, Türkmenistanyň Hormatly Prezidenti tarapyndan üstünlikli alnyp barylýan deň we özara peýdaly döwletara gatnaşyklary sebäpli döredilen syýasy, ykdysady we hukuk şertleri bilen baglanyşyklydyr. Türkmenistanyň Milli Ösüş Maksatnamasyna laýyklykda ýakyn wagtda ýurduň nebit-gaz toplumynda birnäçe uly taslamanyň durmuşa geçirilmegi meýilleşdirilýär:
• TAPI gaz geçirijisini tebigy gaz we içerki bazaryň we gaýtadan işleýän pudagyň barha artýan zerurlyklary bilen üpjün etjek Galkynyş gaz ýatagynyň indiki tapgyrlaryny durmuşa geçirmek.
• Türkmenistan-Owganystan-Päkistan-Hindistan gaz geçirijisiniň gurluşygy
• Gazy gaýtadan dikeldilýän zawodlarynyň gurluşygy
• Ýerasty gaz saklaýyş desgasynyň gurluşygy.
• Şeýle-de, halkara maýadarlary aşakdaky ýaly ugurlarda hyzmatdaşlyga çagyrýarys:
• Hazar deňziniň türkmen sektorynyň uglewodorod serişdeleriniň ygtyýarly bloklaryny ösdürmäge gatnaşmak;
• Nebitiň dikeldilmegini güýçlendirmek üçin maýa goýum taslamalary;
• Nebit we gaz himiýasy boýunça maýa goýum taslamalary;
• Senagat desgalaryny gurmak üçin hyzmat taslamalary.
Daşary ýurt maýadarlary üçin Türkmenistanyň özüne çekijiliginiň artýan esasy görkezijileriniň arasynda ýurtdaky durnukly ykdysady we syýasy ýagdaý, kanunçylyk binýady we döwlet kepillikleri bar.
Türkmenistanda berk hukuk binýadyny döretmegiň esasy tarapy, amatly döretmäge gönükdirilen “Uglewodorod serişdeleri barada”, “Walýuta düzgünleşdirmesi”, “Daşary ýurt maýa goýumlary”, “Maýa goýum işleri barada” Kanunynyň kabul edilmegi esas bolup durýar. Uzak möhletli daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek we maýa goýumlaryny ygtybarly kanun tarapdan goramak we olaryň gaýdyp gelmegi üçin döwlet kepilligi üçin ýurtda amatly maýa goýum ýagdaýyny döretmäge gönükdirilendir.
Ýakyn geljekde maýa goýumlaryny höweslendirmek üçin giňişleýin çäreleri işläp düzülende, eksport potensialyny we senagatlaşma derejesini ýokarlandyrmak, tehnologiki prosesleri ösdürmek, durmuşa gönükdirilen bazar ykdysadyýetini döretmek we ösmek arkaly ýurduň dünýä ykdysady ulgamyna girmegini öňe sürmek ýaly halkara hyzmatdaşlygyň esasy ýörelgeleri ilatyň ýaşaýyş derejesi hasaba alyndy.
Gadyrly wekiller,
“OGT 2024”-iň türkmenleriň milli we halkara nebit-gaz kompaniýalarynyň arasyndaky gatnaşyklary has-da pugtalandyrjakdygyna we ýurda daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek üçin oňat platforma boljakdygyna ynanýarys. Bu halkara maslahatyň çäginde netijeli we üstünlikli işlemegiňizi arzuw edýäris!
Türkmenistana hoş geldiňiz.
Guramaçylyk komiteti “OGT 2024”
